ایمنی غذا از مزرعه تا سفره;  

امنیت غذایی یکی از مسائل مهم زندگی بشری است و به موازات این مسئله موضوع سلامت غذا نیز مورد توجه مصرف کنندگان محصولات کشاورزی قرار گرفته است. از طرفی تامین غذا برای ساکنین زمین، حفظ تولیدات کشاورزی از نابودی در اثر خسارات خشکسالی و همین طور آفات و بیماری ها بیش از پیش ضروری به نظر می رسد مزرعه داران در تمام دنیا برای مبارزه با عوامل زنده کاهش تولید ناچارند از انواع آفت کش ها استفاده کنند، ولی این سموم نه تنها روی سطح سبزی ها بلکه حتی درون دانه های غلات نیز نفوذ می کند. هر چند که شستن میوه و یا پوست گرفتن آنها می تواند در کاهش آلودگی­های سطحی آفت­کش­ها موثر باشد، ولی زدودن اثرات سمی آنها از بافت های درونی میوه تقریباً غیر ممکن است. به طوری که اغلب محصولات کشاورزی که در معرض آفت کش ها قرار گرفته اند و مدت زمان کوتاهی بعد از سم­پاشی به بازار مصرف ارائه می شوند، حاوی مقادیری از باقیمانده آفت­کش­ها می باشند. استفاده بیش از حد از آفت­کش­ها در تولید محصولات کشاورزی باعث بروز پدیدهای به نام بقایای سموم می گردد که این پدیده به عنوان یک عامل خطر برای سلامتی انسان و آلودگی محیط زیست مطرح می باشد محیط گلخانه به دلیل بسته بودن و وجود رطوبت بالا محل مناسبی برای رشد انواع قارچ ها و آفات گیاهی است به همین دلیل انواع مختلفی از سموم با غلظت بالا در گلخانه مصرف می شود برداشت این محصول به فاصله کوتاهی بعد از سم پاشی صورت می گیرد و اغلب مقادیر زیادی از انواع باقیمانده آفت کش در محصولات گلخانه ای باقی می ماند. سم پاشی های مکرر در گلخانه ها، برداشت زود هنگام محصولات بعد از سم پاشی و ارایه آنها به بازار و مصرف این محصولات به صورت خام و تازه، سلامت مصرف کنندگان را به طور جدی تهدید می­کند سازمان بهداشت جهانی در مورد بقایای آفت کش ها یک حد آستانه قابل تحمل از باقیمانده سموم را به عنوان یک معیار ارائه کرده است

استفاده ناآگاهانه، بی رویه، بی مورد و بی اندازه از این سموم باعث ایجاد نابهنجاری ها و نابسامانی های در چرخه زیست موجودات و کنش طبیعی طبیعت شده است. نگاهی به آمار مصرف سموم ضد آفات نباتی در جهان، نشان دهنده گوشه ای از وخامت وضع است. اگر بشر توجه داشته باشد که این سموم از ترکیبات پیچیده شیمیایی بوجود آمده اند که در طبیعت به آسانی تجزیه نمی شوند، از بین نمی روند و به اندازه کم یا زیاد در خاک و آب و محصولات کشاورزی و گوشت و شیر حیوانات سپس در بدن انسان  ذخیره می شوند. تا به تدریج چرخه زیست را به نابودی بکشند. چنین بی باک به مصرف گسترده آن نمی پرداخت. اگر انسان بداند که سم از راه تنفس، پوست بدن، چشم و گوش و دهان جذب بدن او می شود. و بیماریهایی چون انواع سرطان، معلولیت­های جسمی و ذهنی مادر زادی، حساسیت­ها، بیماری­هایی عصبی و حتی نازایی و سقط جنین در زنان و عقیمی در مردان ایجاد می کند، چنین با اطمینان به مصرف این مواد نمی پرداخت.

مصرف سم ممکن است گاهی و فقط به عنوان آخرین راه چاره و آخرین حربه لازم باشد اما واقعیت تلخ این است که متاسفانه کشاورزان ما عادت کرده اند. که با دیدن هر آفتی ـ از شته و علف هرز گرفته تا کنه و موش و غیره دست به سلاح سمپاش برده. بدون آنکه روش­های دیگر مبارزه را نیز مد نظر قرار دهند. می توان اذعان داشت که بسیاری از میوه جات وسبزیجات آلوده به نیترات وکادمیوم به عنوان 2 عامل بیماری زا و سرطان زاست

چنانچه خیلی خوش بینانه متوسط خسارت را چیزی در حدود متوسط جهانی در نظر بگیریم باید بپذیریم که هر ساله نزدیک به یک سوم محصولات کشاورزی ما در اثر آفات، امراض و علف های هرز از بین می روند. و این در حالی است که برای جبران کمبود بعضی از محصولات کشاورزی ناچار به وارد کردن آنها می باشیم. شاید بتوان گفت که قسمت عمده مشکلات مربوط به مبارزه شیمیایی در ارتباط با مصرف بی رویه آنها به مفهوم وسیع آن می باشد، مانند استفاده از سموم نامناسب، مصرف بی موقع آنها و همچنین افزایش دفعات سمپاشی و میزان سم مصرفی، در حالی که یک یا دو سمپاشی به موقع به وسیله یک سم مناسب و دز توصیه شده می تواند جوابگوی نیاز کشاورزان باشد. بدیهی است در صورت رعایت موارد اخیر نه تنها هزینه مبارزه کاهش می یابد. بلکه به نحو موثری از اثرات سو آن کاسته می شود. شاید بخش مهمی از این مشکلات را بتوان بوسیله آموزش بر طرف کرد و با شناساندن خطرات ناشی از مصرف سموم شیمیایی آفت کش به کشاورزان و حتی کارشناسان دست اندر کار از مصرف بی رویه آنها جلوگیری کرد.

امروزه در بسیاری از کشورها، به خصوص آنهایی که متکی به سموم وارداتی می باشند، برنامه هایی در جهت کاهش مصرف سموم شیمیایی و جایگزین کردن روش­های مبارزه شیمیایی با دیگر روش­ها در دست اقدام می باشد. از جمله این روش­ها که در سالهای اخیر مورد توجه بسیاری از متخصصان کشاورزی و دوستداران محیط زیست قرار گرفته، مبارزه بیولوژیک در ابعاد وسیع آن می باشد. زیرا اعتقاد بر این است که این روش می تواند به میزان زیادی اثرات سو ناشی از مصرف آفت­کش­های شیمیایی را کاهش داده و در بلند مدت با ایجاد تعادلی مناسب بین عوامل زیان آور کشاورزی و دشمنان طبیعی آنها، هزینه مبارزه را پائین آورد.

آگاهی از نتایج و اثرات استفاده از زراعت مدرن، منجر به استفاده منطقی از آفت کش‌ها و همچنین افزایش تقاضای مصرف کنندگان برای محصولات و مواد غذایی شده است که از مواد شیمیایی سمی و مضر برای محیط زیست، در آن‌ها استفاده نشده باشد. 306‏

کارشناس معاونت بهداشتی واحد بهبود تغذیه دانشکده علوم پزشکی لارستان، استان فارس

منبع